Terugkeer

Gisteravond zat Marieke Lucas Rijneveld bij Jinek. Ze vertelde een dagboek te hebben waarvoor ze speciaal dingen onderneemt, dus het leven in dienst van het dagboek in plaats van andersom. Het verraadt de schrijver voor wie leven en schrijven één zijn. Altijd in functie, hongerig. In zekere zin beschouw ik dit blog ook als een dagboek en meestal komt het materiaal aanwaaien, maar soms zijn er verplichtingen zoals de afgelopen dagen (poëzieavond, huwelijk) waardoor je je er niet aan toekomt om alles te noteren wat je wilt. Wel weer materiaal in overvloed, alsof je boodschappen voor langere tijd in huis hebt gehaald, maar zonder te kunnen schrijven voel je de hete adem van het dagboek in je nek, het wil voedsel, zoals een hond op gezette tijden op brokken zit te wachten. Voor de sporadische lezer die hier belandt, is het niet noodzakelijk, het is het dagboek, in wezen mezelf natuurlijk. En waarom? Wat moet dat moet. Overigens, dat hier geen kip komt, is wat mij betreft noodzakelijk. Een dagboek is in principe voor jezelf - in eerste instantie, je weet altijd dat het kan worden teruggevonden, dus er ligt al openbaarheid in besloten. Daarom deze aantekeningen in relatief onzichtbare openbaarheid.  

Enfin, in Het Parool (5-4-2022) - waar ik veel uit citeer, ja ik heb nu eenmaal die krant, aan de overige media kom ik nauwelijks toe, te overvloedig; mijn dagbesteding zou kunnen volstaan met het bekijken van pakweg een stoel, maar dan heb ik die stoel wel doorgrond - stond een interview met de zoon van Gabriel García Márquez. Hij, Rodrigo, is een filmregisseur en schreef een boek over zijn vader. Daarin beschrijft hij hoe erg Márquez, die op het einde van zijn leven aan Alzheimer leed, het vond dat in de woorden van de interviewer 'zijn belangrijkste instrument als schrijver, zijn geheugen, hem langzaam ontglipte.' Daarop zegt Rodrigo Márquez: 'In zekere zin was dat het ergste wat hem kon overkomen. Hij zei me weleens: "Mijn geheugen is mijn ruwe materiaal én mijn instrument. Ik doe niks anders dan me zaken herinneren. Mijn geheugen is alles." Zelfs verbeelding is een vorm van voorspelling gebaseerd op eerdere ervaringen. Neem iemand zijn geheugen af, en je neemt hem zijn ziel af.'

Voor mijn gevoel verschijnt er een stortvloed aan boeken over Alzheimer, je kunt geen boekenbijlage openslaan of boekhandel binnenlopen of je wordt herinnerd aan het bestaan van deze ziekte, vermoedelijk omdat het voor velen een van de ergste dingen lijkt wat iemand kan overkomen, je hebt kanker en daarna komt Alzheimer, en niet alleen voor een schrijver als Márquez, die 'gulzig was op het leven'. Doorleven, schijnbaar zonder ziel, een schrikbeeld waarschijnlijk, maar goed, als je eenmaal in die situatie zit, dan besef je het niet meer. Het is het idee natuurlijk.

Mens-worden en dus ouder worden is in zekere zin, hoezeer je je ook richt op de toekomst, inderdaad leven in herinneringen, we zijn allen romantici. Zelf heb ik de sensatie dat ik me steeds meer begin te herinneren, vooral als ik schrijf. Of is het ouder worden de terugkeer, naar de staat van het kind, het zijn zonder herinnering, of  het herinneren van levens vóór de geboorte, een gebied waar Alzheimer misschien manoeuvreert. Waarom dit eigenlijk duiden als een ziekte? En het mag zo zijn dat het geheugen alles is voor een schrijver als Márquez, maar staat een goed geheugen het denken ook niet in de weg, zoals Nietzsche suggereert? Mooie opmerking over de verbeelding: een 'vorm van voorspelling gebaseerd op eerdere ervaringen'. Klopt, maar is Alzheimer net als waanzin niet ook verbeelding die daarop gebaseerd is, waar omstanders geen toegang tot hebben en daarom voor raadselen worden gesteld. Een vorm van kunst - als ik me mijn opa herinner, herinner ik me het theater - van hogere kunst zelfs?