De Romantische Klik

Mijn ex noemde mij 'de kat', onder andere vanwege mijn ogen. Vandaag lees ik in Het Parool dat als leeuwen oxytocine, ook wel het 'knuffelhormoon' genoemd dat onder meer vrijkomt bij knuffelen en vrijen, via een neusspray krijgen toegediend plotseling toleranter worden tegenover onbekende soortgenoten: 'Je ziet hun gelaatstrekken onmiddellijk verzachten, de gezichtsuitdrukking gaat van rimpelig en agressief naar totaal kalm', aldus Jessica Burkhart, bioloog van de Universiteit van Minnesota. Terwijl zonder het stofje dergelijke ontmoetingen gewelddadig kunnen verlopen, soms met de dood als gevolg. Ook werden de leeuwen toleranter ten aanzien van de leeuwen in hun omgeving. En hun houding werd relaxter, er werd niet meer 'luidruchtig teruggebruld' bij geluidsfragmenten van gebrul van onbekende leeuwen en ze waren niet meer zo geagiteerd. De reden voor het onderzoek is niet fraai maar wel realistisch: het oprukkende dier dat mens heet, waardoor de leeuw m

Zoals aangekondigd: Genua. Goed, als gammel bruggetje naar Nietzsche. Ik ben bezig in De levensgevaarlijke jaren , een keuze uit zijn brieven van 1879 tot 1889. Zoals bekend woonde hij eens in de zoveel tijd in Genua of Rapallo, dat daar in de buurt ligt. Interessante materie, uiteraard, maar wat een verschrikkelijke bombast spreidt hij tentoon, althans in het begin, ik heb het nog niet uit. Ik ben net na de breuk met Lou Andreas Salomé, een van de meest tot de verbeelding sprekende verhoudingen – áls er sprake van een verhouding was, waarschijnlijk niet – uit de westerse cultuurgeschiedenis. Tegenover deze 21-jarige Russische stelde hij, bijna twee keer zo oud, zich op als was hij haar leraar, maar ondanks dat hij schrijft dat hij haar niet (erotisch) liefhad, blijkt uit de toon van de brieven dat hij smoorverliefd op haar was. Het een en het ander, liefde en kennisoverdracht, hoeft elkaar natuurlijk niet uit te sluiten. Hoe dan ook, zij was voor hem de aangewezen persoon op wie hij z

Wéér geen Genua...morgen, echt! Nog even Charkov. In Het Parool van vandaag een grote foto aldaar van een standbeeld van de dichter Taras Sjevtsjenko (1814-1861) op een gigantische sokkel, bijna volledig ingepakt in zandzakken. Zijn kale kop met duistere ogen, een fiere snor en het bovenlichaam met gebalde vuist nog zichtbaar. Een verschijning waarvan je je gemakkelijk kunt voorstellen dat hij zich net zo thuisvoelt achter de schrijftafel als op het slagveld. Juist dit standbeeld moet worden beschermd tegen de beschietingen, omdat Sjevtsjenko geldt 'als grondlegger van de moderne Oekraïense taal en, in het verlengde daarvan, de Oekraïense natie'.  Nederland is niet minder nationalistisch dan Oekraïne, maar de romantiek, waaruit het is ontstaan, is verwaterd. Boter bij de vis; als de oorlog hier komt, moeten er standbeelden van dichters aanwezig zijn die met zandzakken worden beschermd. Schrijvers zijn ook goed, want nood breekt wet. En geen voetballers, mijn God, geen voetballe

In vervolg op gisteren: morgen iets in verband met Genua, en vandaag, naar aanleiding van de geboortedag van Bohumil Hrabal (1914-1997), iets in verband met het lot. Als geen ander heeft Hrabal het surrealistische proces van de écriture automatique  op aanstekelijke wijze beschreven. In 'Waarom ik schrijf?' schrijft hij: 'En dat klopte ook, in die tijd was ik een bezeten jongeman die drachtig was van het schrijven en die zich op niets zozeer verheugde als op de zaterdag en zondag, wanneer ik met de trein van Praag naar Nymburk kwam, en vooral omdat er in die tijd rust heerste in het kantoor op de brouwerij en ik twee dagen op de Underwood kon schrijven, die eerste zin kon opschrijven die ik uit Praag had meegebracht en daarna achter de machine kon zitten en met geheven vingers kon wachten op het moment dat die eerste zin een volgende zou baren... En zo zat ik daar nu eens een uur of meer te wachten, maar dan weer schreef ik zo snel dat mijn machine stotterde en stokte, zo g

Erika en Klaus Mann schrijven in Das Buch von der Riviera ook over de Italiaanse kant. Daar stellen ze dat in Italiaanse steden de dame, de heer en de knaap als het ware plaatsmaken voor de jongeman: 'Die Stadt scheint dem jungen Mann zu gehören, er entscheidet ihr Schicksal.' (De stad schijnt de jongeman toe te behoren, hij beslist over haar lot) Ze schrijven dat dat zowel iets 'verfrissends' heeft als 'beangstigends' heeft. Zelden zien ze er boosaardig uit, maar nooit vredelievend. Aantrekkingskracht tot steden en mensen wordt vaak bepaald in hoeverre ze iemand angst inboezemen, veel mensen voelen zich aangetrokken tot diegenen van we ze vermoeden dat ze over hun lot gaan beslissen, wat aangenaam beangstigend kan zijn. De veroveraar/verleider onttrekt zich hieraan, hij/zij beslist zelf wiens lot hij zal veranderen, als een god. Niet iedereen is een god, maar men kan ervoor kiezen zich minstens als een half-god opstellen die in de openingszin vraagt: 'Wil j

Onlangs ontving ik een uitnodiging voor een huwelijk van een vriendin. Alleen de datum ontbrak. Het is inmiddels lang geleden, maar nooit zal ik Freuds Psychopathologie des Alltagslebens vergeten. Freud of niet, waarschijnlijk zal de bruidegom, die verantwoordelijk was voor de uitnodiging, wel aanwezig zijn op de afgesproken datum. Ik moet speechen. Zoals bekend halen huwelijken en begrafenissen überhaupt het beste in mij boven, maar zo'n vergeten datum is natuurlijk Gefundenes Fressen. Ja, dit wordt een feestrede waarbij bruid, bruidegom en de gasten hun vingers zullen aflikken.

Van de Amish wist ik alleen dat ze alle moderniteit afzweren, dus geen auto's maar paard en wagen, geen gas maar kaarslicht. Eigenlijk romantisch, maar als je dat voortdurend hebt, wordt het tl-licht dat weer natuurlijk. Twee dagen geleden zag ik een reisprogramma waarbij presentator en ploeg werden verwelkomd door een Amish-familie, in Missouri als ik me niet vergis. Ze waren uitgenodigd door de dochter des huizes, die in tegenstelling tot de anderen mocht worden gefilmd. Ze zat namelijk in de Rumspringa-periode ('rondrennen'), een periode van pakweg 17 jaar tot je 25ste, de adolescentie, waarin je de tijd krijgt om een beslissing te maken of je je bij de Amish wilt aansluiten. Je hoeft je dan niet aan de basisvoorschriften te houden en bij bepaalde andere overtredingen wordt er niet of niet zwaar gestraft. Als je besluit dat het toch niets voor je is, moet je verhuizen naar elders - volgens mij word je niet verstoten - iets wat Amish-moeders en vaders schijnen te gebruike

Aan het einde van de ochtend was er geen kip in de Johanneskerk om zich te laten testen. Daarom dacht ik instinctief dat de slachtbank van vorige keer me bespaard zou blijven. Er kon meer tijd worden vrijgemaakt, eindelijk tijd voor de zachte hand. Bovendien waren de maatregelen versoepeld, wellicht ook de methoden. Hoopvol ging ik zitten en de vriendelijke man ramde het staafje in mijn keel, terwijl ik ‘ah’ gorgelde. Nog een keer. Vervolgens het neusgat, waarin werd geschraapt alsof een tandarts met zijn haak moest controleren of ergens een ander gaatje zat en als hij er niet zat, dan nu wel. Ik zette me schrap voor de andere neusholte, maar dat hoefde niet. ‘Gaat het?’ vroeg de beul, terwijl mijn oog viel op het paarse kleed aan de kansel met het lam en het kruisje. Als je weet dat het de lijdenstijd is, dan valt veel mee.  De kerk uitlopend dacht ik aan vorige week toen ik hier precies op hetzelfde tijdstip mijn rode potlood liet zweven boven de kandidatenlijst voor de gemeenteraads

Gisteren schreef ik over de poëtische waarde van nieuwsberichten. Soms hoef je niet ver te zoeken. Zo las ik eind vorige maand een bericht over een Amsterdamse acteeropleiding, waarbij de oprichter, tevens docent, grensoverschrijdend gedrag zou hebben vertoond. 'Vooral tijdens het vak Functioneel Naakt zou hij studenten veelvuldig hebben aangedrongen om "verder"te gaan dan ze wilden. Door het spelen van naaktscènes zouden ze "voorbereid" worden om weerbaar te zijn in situaties die ze tijdens hun acteercarrière zouden tegenkomen.' Meer dan tien bronnen zouden bevestigd hebben dat 'impliciet of expliciet de boodschap was: hoe verder je gaat, hoe hoger je cijfer.' Functionaliteit alom, iets waaraan poëzie zich doorgaans aan onttrekt. Zij is ook hier zwijgende toeschouwer, deelt geen cijfers uit.

Vorige maand stond in Het Parool een artikel over Dimitri Antonissen, adjunct-hoofdredacteur van Het Laatste Nieuws . In de avonduren maakt hij gedichten door nieuwsartikelen te bewerken met een zwarte viltstift: ‘Ik schrap net zolang tot er een gedicht overblijft.’ De methode heet newspaper blackout poems en is afkomstig van Austin Kleon uit Austin, Texas. Ik zie ook weleens poëzie in een krantenbericht, maar volgens Antonissen zit zelfs in ieder krantenbericht een gedicht verstopt. Terwijl hij ‘dicht’, leest hij nauwelijks, dus in feite ontstaat het door toeval. Een prachtige methode, ontdekken door zonder al te veel na te denken weg te strepen. Het deed me denken aan een ander bericht dat ik las, over de ontdekker van de vingerafdruk, de Tsjech Jan Purkinje, die vingerhoedskruid innam waardoor hij dagen aan een stuk hallucineerde, vervolgens tekeningen maakte waarin vingerafdrukken te herkennen waren. Toeval, surrealisme regeren kunst en wetenschap, het hele leven, maar soms is he

Het voorjaar begon, ik kreeg de lichte griep inclusief zware hoest. Vannacht had ik toen ik wakker werd de indruk uren te hebben geslapen, maar toen ik op de wekker keek, leken de wijzers onveranderd. Op een gegeven moment moest ik denken aan Edward Bloom in Big Fish : 'They say when you meet the love of your life time stops.' Het leek me sterk dat deze griep de liefde van mijn leven was. Zo ging het de hele nacht door, naar de ochtend toe begonnen de ijlslaapjes een halfuurtje te duren. Tussendoor at ik honing en dronk ik water, veel water: 'I was drying out.'

Vandaag las ik dan eindelijk Ik zeg Emily  (2021) van Yentl van Stokkum. Eindelijk, omdat het gaat over een obsessie met Emily Brontë, schrijver van Woeste Hoogten (1847), een boek dat sinds ik het in het najaar van 2015 in Montevideo las in mijn bloed en botten is gaan zitten. De weerslag ervan is hier te vinden, en in Profane verlichting staat een gedicht getiteld 'Restant' over mijn relatie tot de roman. In het najaar van 2018 - niets gaat boven het najaar, en zeker niet als het gaat om deze roman - bezocht ik aan het einde van de middag, een soort micro-najaar, de Brontë-pastorie in Haworth in Midden-Engeland. Naderhand wandelde ik over de Moors, het heidegebied dat een belangrijke rol speelt in de roman. De zon scheen nog, maar het begon steeds donkerder te worden. Aan een tegemoetkomende wandelaar vroeg ik of het wel verstandig was om door te lopen. Het leek hem van niet. Sindsdien moet ik terug. Van Stokkum is vrij obsessief, maar haar geestigheid verlicht. Een mooie

Gisteren bij De Avondshow met Arjen Lubach werd een hoogleraar cognitieve psychologie geïnterviewd, ze had een boek geschreven over gevoelens van dieren. Bij een 'klik' tussen dieren en ook tussen mensen waren er volgens haar soms irrationele factoren van invloed zoals de hartslag. Als die gelijk begon te lopen, dan was er een match. Synchronisatie als consequentie van biologische en psychologische aantrekkingskracht. Dus het hart is meer dan een symbool van de romantische liefde, ís zij het zelfs misschien? Maar, en de wetenschap kan daarop geen antwoord geven, hoe komt die synchronisatie tot stand? Kunnen lichamen die werkelijk op elkaar afstemmen, anders gezegd is het een puur biologische aangelegenheid? Of is het de ademtocht, geest, die ervoor zorgt? Niet zichtbaar noch meetbaar, maar geloven in de liefde betekent net als bij religie geloven in iets onzichtbaars. Toen de meetbaarheid, de wetenschap, in Europa een grotere rol ging spelen, werd God zoals bekend gedood. Aange

Naar aanleiding van een recente bijdrage vroeg iemand: ‘Is ergheid een lelijk woord?’ Er zijn misschien mooiere woorden denkbaar, maar 'ergheid' is al meteen in het nadeel aangezien lelijkheid in het woord besloten lijkt te liggen. Immers, wat erg is, kan ook als lelijk worden opgevat, in esthetische of ethische zin. Misschien moeten we dus mildheid betrachten? Aangaande esthetiek, net als lelijke mensen kunnen lelijke woorden mooier worden naarmate je ze langer beschouwt, afgezien van je eigen verschijning wellicht. De ethische omstandigheden kunnen ook positieve invloed uitoefenen, zelfs op de esthetiek, als je weet hebt van wat een woord allemaal heeft moeten dragen.  In De Filmkrant (maart 2022) staat een artikel van Basje Boer over de vergelijking tussen de vrouwelijke hoofdpersonen in Licorice Pizza en The Worst Person in the World , het gaat in feite over de eerlijkheid van deze films, een goed uitgangspunt, want kunst gaat paradoxalerwijs over eerlijkheid, beter geze

Gisteren bij een dansvoorstelling - mijn eerste, ja ik was een dansmaagd - met geïmproviseerde teksten zei een danser (m) tegen een andere danser (v): 'Du bisst so heiß wie ein Vulkan.' Een zin om in te studeren voor een geschikte gelegenheid. Uiteraard onvertaald laten.

Mijn nichtje (10) heeft het een paar dagen geleden uitgemaakt met haar vriendje. Op de dag dat ze een jaar geleden verkering hadden gekregen. 'Hoe wreed,' zei ik, 'bewust?' 'Toeval, en ze kon niet meer wachten,' antwoordde mijn zus. 'Een dag later maakt dan ook niet echt uit, toch?' Toch een verschil. Vijf jaar geleden maakte mijn ex het uit, ook in maart, om precies te zijn de twintigste. Het zal wel iets met het voorjaar te maken hebben, al zat ze toen in Zuid-Amerika, maar het najaar zal ook wel geschikt zijn. Mijn nichtje had met vriendinnen besproken over hoe ze aan moest pakken. Via WhatsApp was de uitkomst. Mijn lachte en zei: 'Toen heb ik maar een lijstje gemaakt met opties in volgorde van ergheid. Had ze uiteindelijk toch nog een van de ergere gekozen, namelijk het door een vriendin laten zeggen.'  Ze vond hem gewoon niet leuk meer, alleen maar gamen, stom doen tegen de andere meisjes, en alleen aardig doen tegen haar. Een situatie waar

Gisteravond in een reisprogramma van een hyperactieve reisprogrammapresentator - misschien een pleonasme - over Paraguay was er een gids, Peter, oorspronkelijk uit Oost-Duitsland, die al zo'n 23 jaar in de tropen zat. Met zijn gezin woonde hij in een prachtig huis met een heerlijk landgoed erbij. Een paradijs. 'Mensen zeggen me: "Peter, dit is het paradijs,"' zei hij. 'Mijn antwoord is dan: "Het paradijs is er niet, dat creëer je, en om het te creëren moet je door de hel."' Waarop hij geheimzinnig grijnsde. De sleutel tot veel, zo niet alles; de enige route. Onnodig te zeggen dat voor een goed deel van de mensheid dit hele leven, deze wereld, een hel is. Waarom? We weten enkel dat het nu eenmaal zo is geregeld. De presentator kon er maar niet over uit dat het zo rustig was in Paraguay. Geen enkele toerist te zien. Een kenmerk van het paradijs: geen toeristen. Dat wisten we al, ik zou willen stellen: geen mensen.

Gisteravond zag ik Madres paralelas , de nieuwe Almodóvar, niet zozeer over moederschap als wel de voortzetting van leven na de dood, oorlog, in dit geval de Spaanse Burgeroorlog. De bloedband met de voorouders, die intenser is dankzij de slachtpartijen, en de behoefte aan iets tastbaars van de verdwenen familieleden, een plek, de botten, opdat het verleden niet blijft rondspoken. De film eindigt met een citaat van de Uruguayaan Eduardo Galeano, schrijver van De open wonden van Latijns-Amerika, dat een zwijgende geschiedenis niet bestaat, zij laat zich niet de mond snoeren. De film zelf toont dat de geschiedenis letterlijk en figuurlijk begraven moet worden opdat zij als zaad dient voor de bloei van nieuw leven. Daarvoor moet de geschiedenis, die verteld en geschreven wordt door de levenden, eerst haar mond hebben opengedaan, kúnnen opendoen. De tragiek is dat de geschiedenis dan al voorbij, in wezen dood is, maar het vertellen houdt het levend, zoals de joden ervan uitgaan dat door ee

Gistermiddag reed ik met de bus door Puttershoek in de Hoeksche Waard langs de Suikerfabriek. In die wijk met rijtjeshuizen staat een kerk en daarnaast woonde Marijke, dochter van de dominee, met wie ik op de basisschool in de klas zat en op wie ik verliefd ben geweest. Er was een aantal voor mij aantrekkelijke meisjes in de klas en eens in de zoveel tijd sprong de verliefdheid over van de een op de ander. Geen idee waarom. Was het de leeftijd? Mijn karakter? Op de middelbare school verliep het minder frivool, daar was ik telkens achtereen verliefd op hetzelfde meisje, twee jaar voor ieder van de drie meisjes. Misschien lag daar de kiem van mijn dichterschap. Op mijn grafsteen: ‘Zijn verliefdheden hield hij geheim, toen hij ze begon te openbaren werd hem dit fataal. De rest is poëzie.’  Een keer ben ik bij Marijke thuis geweest. Heel veel later bleek ze het zusje te zijn geweest van een minister met een voorliefde voor schoenen, helaas heb ik hem toen nooit ontmoet, hij was waarschijnl

In het voorjaar van 2019 boekte ik een kamer in Hotel El Muniria in Tanger, Marokko. Het legendarische hotel waar Burroughs woonde en Kerouac en Ginsberg op bezoek waren geweest. Toen ik er met een oude Mercedes zonder gordel werd afgezet nadat ik uit Marrakesh was aangekomen was het even zoeken naar het hotel in de vervallen buurt. Tot mijn aangename verrassing bleek het hotel meer een pension en daarbij kwam dat alles nog net zo leek te zijn als in de tijd van de Beat Generation. Hier en daar hingen wat fotootjes, alsof ze net waren genomen voordat de schrijvers hun spullen hadden gepakt op weg naar het volgende avontuur. Twee nachten 60 euro. Het dakterras met uitzicht over de stad, de Straat van Gibraltar en de bergen had ik voor mezelf, er waren geen andere gasten. Het hotel was prettig ingericht, wellicht vanwege de energie zorgde de leegte niet voor een spookachtige sfeer, integendeel. Aan de jongen die me had ontvangen vroeg ik in welke kamer Burroughs had gewoond. Dat was bene

Een tijdje terug schreef een Belgische vriend, die aan huis gekluisterd is vanwege een zwaar verkeersongeluk, mij een briefje: Gedichten kunnen steeds op muziek worden gezet. In een biografie over beethoven. De komponist richt een schrijven aan de dichter Friedrich von Matthisson. 'Het is mijn verlangen om Uw heerlijke poëzie alle eer aan te doen, ...' Getekend: uw oprechte bewonderaar LvB Leve de romantiek, dichter Johannes, leer ons liederen zingen Gisteravond in Den Haag wilde ik wat gaan eten bij een Chinees. Het was vol, maar een halfuurtje wachten had ik er wel voor over. Het werd een uur – geen probleem, wachten werd observeren en contempleren, en na een tijdje had ik de niet onaangename sensatie om door de aarde te zakken – waarna de vriendelijke ober me begeleidde naar een tafel.  ‘Willen jullie misschien een tafel delen?’ vroeg hij aan een groot meisje met zwart haar in een strakke zwarte jurk, bijna gala, dat stond te wachten. Het was een tafel voor zes. Ik zei ‘geen

In een artikel van A.G.M.F. Brok in Boekenpost (maart/april 2022) lees ik dat in tegenstelling tot zijn moeder de Russische schrijver Ivan Toergenjev (1818-1883) zijn lijfeigenen goed behandelde. Er wordt verteld dat zijn koetsier en knecht hem lieten wachten omdat ze eerst hun kaartspel wilden afmaken. Tegenover vrouwen was hij schuchter, net als zijn mannelijke personages. Zowel in zijn werk als in zijn leven waren er geen successen op liefdesgebied. Zijn grote liefde gold de zangeres Pauline Viardot, die hij overal volgde. In Baden-Baden liet hij vanwege haar een villa bouwen, waar ik overigens tussen Kerst en Oud en Nieuw op een avond een kijkje heb genomen, iemand die vanwege de liefde ergens een villa laat bouwen moet geëerd worden, en zeker als je Ivan Toergenjev heet. Maar er waren meer aanbidders. In Viardots kleedkamer kregen ze alle een plek toegewezen op een van de poten van het ijsbeerkleed. Toergenjev zat op poot 3. Uiteindelijk zou ze trouwen met een theaterdirecteur di

Een stripje ter gelegenheid van Internationale Vrouwendag.

Na Women in Trouble en Ultraworld nu met Jessica – an Incarnation voor de derde keer een toneelstuk van Susanne Kennedy gezien, in de Volksbühne in Berlijn vorige week zondag. Haar werk gaat in de kern over de perceptie van realiteit, dus wat realiteit is, een gecompliceerde kwestie omdat perceptie zelf natuurlijk ook bij de realiteit geschaard kan worden. Het theater van Kennedy is een laboratorium met dialogen die naast filosofisch ook absurd en geestig zijn (‘Where were you?’ ‘I was dead’), uitgesproken door acteurs die nagesynchroniseerd lijken. Kennedy vervreemdt hiermee niet alleen, maar maakt ook op ironische wijze Amerikaanse ‘nepheid’ belachelijk. Zo komt er in Jessica – an Incarnation een Amerikaanse podcast voorbij waarin Jessica, een soort profeet, wordt geïnterviewd door een joviale presentator die het duidelijk lekker luchtig wil houden. De sets van Kennedy’s stukken zijn, hoewel een waar spektakel, tegelijkertijd een omlijsting waarvan het niet duidelijk of ze nu ech

Vorige week zondag nadat ik het centrum van Berlijn bij toeval een grote demonstratie tegen de oorlog in Oekraïne had bijgewoond stapte een man met zwart gekruld achterovergekamd haar in een zwarte bodywarmer en spijkerbroek de metro binnen, ik meen station Friedrichstrasse. Er zaten en stonden her en der ook wat demonstranten. De man zette een zwarte ghettoblaster voor zich neer en begon Por debajo de la mesa te zingen. Heerlijke stem. Kippenvel, zoals ze bij talentenshows zeggen. Toen hij klaar was, klapte een vrouw even, hij haalde geld op en ging snel naar de volgende metrostellen. In de songtekst zie je door de vele clichés het cliché niet meer - de enige goede zin, en die is meteen ook erg goed, luidt 'De drankjes zijn straks op' - en toch was dit lied, gebracht door deze man met de ghettoblaster in de metro van Berlijn met op de achtergrond het wapengekletter verder in het oosten wat mij betreft het toppunt van romantiek.

Gisterochtend werd ik wakker en het sneeuwde. Vanuit mijn zolderkamer keek ik uit over de daken en torenspitsjes van Praag en natuurlijk maakte zich een blijdschap van mij meester. Een sprookje. Robert Walser (1878-1956) heeft in romans en verhalen prachtig over de sneeuw geschreven, hijzelf stierf op eerste kerstdag op een wandeling in de sneeuw. Buitengekomen vroeg ik me af waar de fascinatie toch vandaan komt. Vanwege de kindertijd ben je geneigd te zeggen, maar dat is een cirkelredenering, waarom is het kind geïnteresseerd? De uitgebreide mogelijkheid tot spel misschien; waar eerst de woonkamer, en zeker in de winter, een speelplek is, wordt opeens overal, het lijkt wel de hele wereld, een plek om te spelen. De winter is opeens niet vijandig, zij wordt tot bondgenoot, een koude deken ter compensatie van de kou, als een belofte van het voorjaar. De volwassenen herinneren zich hun kindertijd en worden vertederd, getroost, opeens hebben ze weer iets gemeenschappelijks gekregen met onb

's Avonds laat op weg naar het Oude Stadsplein in Praag zie ik een stelletje proberen een deur te openen van een kleine amusementshal met automaten zoals op kermissen, grijparmen, muntenschuivers et cetera. De deur was dicht, maar toen ik de hoek omging, zag ik dat een deur openstond. Ik rende terug en riep: 'Hey, guys!' Het meisje straalde en was me zeer dankbaar. Plaatsvervangende romantiek is ook romantiek. Met het humeur van degene die iets goeds heeft gedaan voor de medemens liep ik verder. Twee meisjes, in de gang kon ik niet zien waar ze vandaan kwamen, hadden iemand gevraagd om een foto van hen te maken. 'With this on the background,' zeiden ze, en ze wezen naar het plein achter hen. 'And also with me on the background,' zei ik terwijl ik snel achterlangs liep. 'No, no,' voegde ik eraan toe, maar men kon er niet om lachen. Tegenwoordig wordt er gestreden tegen klimaatverandering, maar mijn theorie is dat elk persoon zonder gevoel voor humor e

Vanuit mijn zolderkamer in Praag kijk ik uit over de daken van de stad. Door de verschillende ramen heb ik zowel zicht op de Tynkerk en de klokkentoren als wel de poort die naar de Karelsbrug leidt en een stukje van de Burcht. In het najaar van 2015 bezocht ik Praag met mijn vader - beschreven in de Brief aan mijn vader (100 jaar later) - en dankzij een gids over het 'hermetische Praag' dat ik toevallig voor vertrek in mijn tas stak, heb ik nu weet van het geheime grondplan van onze gang door de stad. Gisteren liep ik de route met die wetenschap. Er resteert nog een stuk, dat wij niet gedaan hebben, te lopen op de dag van mijn vertrek.

Gistermiddag in de metro bij het Treptower Park stapte een zwerver binnen. Ik keek in mijn portemonnee maar had geen muntgeld. ‘Ik kan ook wisselen, van tien of twintig,’ zei hij. Misschien bekrompen, maar dat leek me merkwaardig, dus ik zei ietwat kribbig dat ik niets had. Daarop zei hij iets zo opmerkelijks, ja wonderbaarlijkers, iets wat ik mijn hele leven met me mee zal dragen en zal gebruiken, om aan anderen mee te geven. Misschien moet ik het hier nog niet vermelden, alleen mondeling voorlopig. Hij ging zitten met zijn stapeltje papiertjes en begon met een geel fluorescerend gekleurde ballpoint op het bovenste papiertje te schrijven. Bij de volgende halte stapte hij uit. Walter Benjamin merkte op dat zonder zwervers geen mythes bestaan. Deze zwerver maakte de mythe levend. Een aanbeveling, ga altijd in gesprek met een zwerver, of je moet de mening zijn toegedaan dat dit leven zo klaar als een klontje is.  ’s Avonds zag ik in bioscoop Babylon – nieuwe zakelijkheid architectuur met