Fortuna

Op Valentijnsdag liep ik in Gent toevallig langs het verzorgingstehuis Privilege, dat als slogan heeft 'Waar mensen gelukkig zijn, een heel leven lang!' Twee oude dametjes zaten voor het raam en zwaaiden naar passanten. Wij zwaaiden vrolijk terug, maar geluk is zoals bekend een fucker; als je op winst denkt te staan, dan verlies je het van de ene op de andere dag of na verloop van tijd. En vice versa, denk je dat het einde nabij is, doen zich opeens nieuwe kansen voor. Vermoedelijk is er net als een hit song geen recept voor, afgezien van de vraag wat geluk precies is, daarover verschillen natuurlijk de meningen. In een boekje over het kansspel in de kunsten, 'Het draait allemaal om fortuin' van Wim Wennekes, komen Dostojevski en Multatuli ter sprake, zoal bekend beide hartstochtelijke spelers, en als het om geluk/fortuna gaat, zijn we wellicht spelers. 

Dostojevski had een theorie waarmee hij kon winnen, maar volgens zijn tweede echtgenote, Anna, was die alleen succesvol geweest als hij zou zijn toegepast door een koelbloedige Duitser of Engelsman en niet door een nerveus persoon als haar man. Dostojevski trok het nog breder, hij weet zijn verlies aan het feit dat hij een Rus was aangezien, zoals hij in De speler schreef, Russen 'lukraak te werk gaan'. Anna was ervan overtuigd dat hij het verlies zócht - Dostojevski won fortuinen maar kon niet stoppen en verspeelde alles weer - ingegeven door onvoldoende wilskracht om zijn zwakte in bedwang te houden, 'maar al gauw begreep ik dat het niet om een gewone "zwakheid" van wil ging, maar om een de hele mens opslokkende hartstocht, om iets elementairs, waartegen zelfs een sterk karakter niet bestand was.' Volgens haar was het kansspel een 'ziekte waartegen geen kruid gewassen was.' Op late reizen betrad Dostojevski de speelzaal niet meer, hoewel hij het het geheime, maar eenvoudige recept om te winnen in handen meende te hebben: in alle fasen van het spel je beheersen, niet opgewonden raken. 

Multatuli, eveneens een verliezer in de casino's, komt ondanks een systeem van kansberekening te hebben ontworpen uiteindelijk tot de conclusie: het enige dat de speler kan doen is vertrouwen op zijn of haar geluk, dat de ene keer wel en de andere keer niet komt. En net als Dostojevski meent hij dat zowel bij winst als verlies de speler zich in de hand moet houden. Stoïcisme dus, aanbevolen door romantici na een leven lang verwoed spelen. Verleidelijk om dit toe te passen op het leven zelf, bruikbaar voor degenen die nog een heel leven voor zich menen te hebben. Zo kunnen degenen bij wie de verwoestingen achter zich liggen toch tot heil van de mensheid dienen - ook mogelijk een vorm van geluk. Of kan de weg naar het stoïcisme, het inzicht, alleen doorlopen worden door de romantiek, de roekeloosheid, zoals de 'volwassenheid' alleen bereikt kan worden door de puberteit? Wie de romantiek links laat liggen, Droogstoppel of niet, mist hoe dan ook iets essentieels. Laten wij spelen met de romantiek, dat ook als spel nog steeds gevaarlijk ofwel verliesgevend kan zijn, maar soms moet je het lot tarten om geluk te ervaren.